Thursday, May 11, 2023

विलोम शब्द Vilom Shabd In Hindi

 विलोम शब्द Vilom Shabd In Hindi

vilom-shabd-in-hindi
vilom-shabd-in-hindi

 

विलोम शब्द -जो शब्द एक दुसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देते है उन्हे विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है । 

1. अवनि   X  अंबर

2. अनुराग  X   विराग

3. अनुकूल  X  प्रतिकूल

4. अनाथ   X  सनाथ

5. अवनति उन्नति

6. अंतरंग   X बहिरंग

7. अल्पज्ञ X बहुज्ञ

8. अदोष   सदोष

9.अल्पायु  X दीर्घायु

10. अवनत   X उन्नत

11. अंतद्र्वंद्व X बहिद्र्वंद्व

12. अंतर्मुखी X बहिर्मुखी

13. अल्प   X  बहु

14. अपेक्षा   X  उपेक्षा

15. अग्रज    X   अनुज

16. अधम  X  उत्तम

17. अज्ञ   X   विज्ञ, प्रज्ञ

18. अगम   X   सुगम

19. अमृत    X   विष

20. अलभ्य   X   लभ्य

21. अरुचि   X   रुचि

22. अथ    X   इति

23. अनुग्रह  X   विग्रह

24. अंत   X   आदि

25. अमावस्या पूर्णिमा

26. अस्त   X  उदय

27. अनुलोम X   प्रतिलोम

28. अनुरक्ति  X   विरक्ति

29. अमर मर्त्य

30. अग्नि   X   जल

31. अपमान सम्मान

32. अति     X  अल्प

33. अंधकार  X   प्रकाश

34.अल्पसंख्यक  X  बहुसंख्यक

35. आधुनिक   X  प्राचीन

36. आविर्भाव   X  तिरोभाव

37. आगामी  X  विगत

38. आचार   X   अनाचार

39. आत्मा   X  परमात्मा

40. आदान  X  प्रदान

41. आयात   X  निर्यात

42. आकाश   X   पाताल

43. अतिवृष्टि  X  अनावृष्टि

44. आर्द्र     X   शुष्क

45. आशा   X  निराशा

46. आस्तिक  X   नास्तिक

47. आलोक  X   अंधकार

48. आय  X   व्यय

49. आग्रह   X   अनाग्रह

50. आकीर्ण   X   विकीर्ण

51. आधार     X   आधेय, लंब

52. आकर्षण विकर्षण

53. आद्य  X   अंत्य

54. आसक्त  X   अनासक्त

55. आजादी   X   गुलामी

56. आभ्यंतर   X   बाह्य

57. इहलोक  X   परलोक

58. इष्ट    X   अनिष्ट

59. इसका  X   उसका

60. ईश्वर   X  अनीश्वर

61.  इति    अथ

62. इच्छा X   अनिच्छा

63. ईषत   X   अलम

64.ईद   X   मुहर्रम

65. इच्छित   अनिच्छि

66. ईश   अनीश

67. इकट्ठा    X    अलग

68. उपसर्ग   X   प्रत्यय

69. उन्मूलन रोपण

70. उन्मीलन  X   निमीलन

71. उपचार   X    अपचार

72. उन्मुख   X   विमुख

73. उदात्त   X   अनुदात्त

74. उदार X   कृपण,अनुदार

75. उत्कृष्ट  X   निकृष्ट

76. उत्तम   X    अधम

77. उपाय X निरुपाय

78. उन्नति    X    अवनति

79. उपयोग  X   दुरुपयोग

80. उपयुक्त  X   अनुपयुक्त

81. उपस्थित X अनुपस्थित

82. ऊपर    X    नीचे

83. उद्यमी  X  आलसी

84. उपमा अनुपमा

85. उपसर्ग X प्रत्यय

86. उच्च     X    निम्न

87. उच्च X  निम्र

88. उग्र   X सौम्य

89.उपमेय X  अनुपमेय

90. उपभुक्त X अनुपभुक्त

91. उर्वर X ऊसर

92. उत्थान पतन

93. ऊँच X  नीच

94. उन्मीलन   X   निमीलन

95. उत्तीर्ण  X   अनुत्तीर्ण

96. उत्तरायण X  दक्षिणायन

97.  उद्धत X विनीत

98. उत्तर  X  दक्षिण

99.  उदयाचल  X   अस्ताचल

100.   ऊर्ध्व    X    निम्न

101.    उपयुक्त अनुपयुक्त

102.   ऊर्ध्वगामी X अधोगामी

103.   ऊपर नीचे

104.   उदय  X   अस्त

105.    उत्कर्ष  अपकर्ष

106.   उधार   X   नकद

107.    उत्तम  X  अधम

108.   उत्तरायण   X   दक्षिणायन

109.   उपाय   X   निरुपाय

110.    उपकार  अपकार

111.      उत्साह  X  निरुत्साह

112.     उपकार  X  अपकार

113.     उत्कर्ष  X   अपकर्ष

114.     उदात्त अनुदात्त

115.     उत्तम  X  अधम

116.     उद्यमी  X  निरुद्यम

117.     उपरि     X  अधः

118.    एकतंत्र  X   बहुतंत्र

119.     एङी     X   चोटी

120.   ऐतिहासिक अनैतिहासिक

121.     एकता अनेकता

122.    एकत्र    X   विकीर्ण

123.    एक   अनेक

124.    ऐक्य  X   अनैक्य

125.    ऐश्वर्य   X  अनैश्वर्य

126.    ऐसा X वैसा

127.    एकेश्वरवाद  X  बहुदेववाद

128.    ऐहिक X  पारलौकिक

129.    एकल   X    बहुल

130.   एकाग्र X चंचल

131.     ओजस्वी X निस्तेज

132.    औपचारिक X अनौपचारिक

133.    औचित्य X अनौचित्य

134.    औपन्यासिक X अनौपन्यासिक

135.    कल X आज

136.    कीर्ति  X अपकीर्ति

137.    कुरूप  X  सुरूप

138.    कार्य X अकार्य

139.    कठिन X सरल

140.   करुण   X  निष्ठुर

141.     क्रय    X  विक्रय

142.    कलुष X निष्कलुष

143.    कनीय X वरीय

144.    कायर    X  निडर

145.    करुण X निष्ठुर

146.    कुख्यात X विख्यात

147.    कटु   X  मधुर

148.   कपूत X सपूत

149.    क्रूर  X अक्रूर

150.    कृत्रिम X   प्रकृत

151.     कठोर, कर्कश  X कोमल

152.    कृष्ण  X  श्वेत, शुक्ल

153.    कृतज्ञ  X  कृतघ्न

154.    कलंक X निष्कलंक

155.    कुसुम X वज्र

156.    कड़वा X मीठा

157.     कनिष्ठ  X  ज्येष्ठ

158.    कर्म  X  निष्कर्म, अकर्म

159.    कपटी  निष्कपट

160.   कदाचार  सदाचार

161.     कृष्ण  शुक्ल

162.    कुटिल  X  सरल

163.    कुरूप  सुरूप

164.    क्रोध     X   क्षमा

165.    कर्मण्य  X   अकर्मण्य

166.    कोप   X  कृपा

167.    कृपण  दाता

168.   क्रिया  X  प्रतिक्रिया

169.    कर्मठ  X  अकर्मण्य

170.    कर्कश  सुशील

171.     कर्मण्य  X अकर्मण्य

172.    खंडन  X मंडन

173.    खिलना  X मुरझाना

174.    खीझना X रीझना

175.     खेद  प्रसन्नता

176.    खरा  खोटा

177.     खल  सज्जन

178.    ख्यात  कुख्यात

179.    खगोल X  भूगोल

180.   खाद्य  X  अखाद्य

181.    खुशी  दुख

182.    खुला  बंद

183.    गत  X आगत

184.   गद्य  पद्य

185.    गरल  सुधा

186.   गहरा  छिछला

187.    गर्मी   सर्दी

188.   गणतंत्र  राजतंत्र

189.   गीला  सूखा

190.   गुरु    X   लघु

191.     गुण   दोष

192.    गुरु   शिष्य

193.    गुप्त   प्रकट

194.    ग्रस्त    X   मुक्त

195.    ग्राह्य  X  त्याज्य

196.    गगन X  पृथ्वी

197.    गरीब X  अमीर

198.   गम्भीर  X वाचाल

199.    गरल  X   सुधा

200.  गोचर X अगोचर

201.   गीला  X  सूखा

202.  गौरव  X  लाघव

203.  गृहस्थ संन्यासी

204.  गत   X  आगत

205.   गेय X अगेय

206.  गमन   X   आगमन

207.   घन  X तरल

208.  घात प्रतिघात

209.  घटना X बढ़ना

210.   घर X बाहर

211.     घरेलू बाहरी, वन्य

212.    घृणा X प्रेम

213.    चर अचर

214.    चाह  X  अनचाह

215.    चल X अचल

216.    चिरंतन नश्वर

217.    चिर X अचिर

218.    चोर साधु

219.    चेतन X अचेतन

220.  चढ़ाव X उतार

221.    चंचल X स्थिर

222.   छली निश्छल

223.   छूत अछूत

224.   छाँह धूप

225.   जन्म मृत्यु, मरण

226.   जाड़ा X गर्मी

227.   ज्येष्ठ कनिष्ठ

228.   जागरण X निद्रा

229.   जवानी X बुढ़ापा

230.  जीत X हार

231.    जड़ X चेतन

232.   जागरण निद्रा

233.   जल स्थल

234.   जेय X अजेय

235.   जीवित मृत

236.   जातीय विजातीय

237.   जटिल  X  सरल

238.   जाग्रत X सुषुप्त

239.   जय    X  पराजय

240.  जोड़ X घटाव

241.    जङ     X   चेतन

242.   ज्योति तम

243.   ज्योतिर्मय X   तमोमय

244.   जीवन मरण

245.   जंगम स्थावर

246.   ज्वार   X  भाटा

247.   जल्द   X  देर 

248.  झूठ X सच

249.   झोपड़ी X महल

250.   ताप   X  शीत

251.    ताना X भरणी

252.   तिक्त X मधुर

253.   तीक्ष्ण X कुंठित

254.   तम   X  आलोक, ज्योति

255.   तीव्र   X  मंद

256.   तुच्छ   X  महान

257.    तुल X अतुल

258.   तिमिर  X  प्रकाश

259.   तामसिक  X सात्त्विक

260.  तुकांत  X  अतुकांत

261.    तारीफ X शिकायत

262.   तरल   X  ठोस

263.   तरुण X वृद्ध

264.   तृष्णा X तृप्ति,वितृष्णा

265.   त्याज्य X ग्राह्य

266.   तृप्त X अतृप्त

267.   तुकान्त  X अतुकान्त

268.  थोड़ा X बहुत

269.   थलचर X जलचर

270.   थोक X फुटकर

271.    देव    X   दानव

272.   दानी X कंजूस

273.   दयालु X निर्दय

274.   दोषी X निर्दोषी

275.    दोष X गुण

276.   दाता X याचक

277.    दास X स्वामी

278.   दानव X देव

279.   दक्षिण X वाम

280.  दुर्जन  X सज्जन

281.    दुर्गंध X सुगंध

282.   दुराशय X सदाशय

283.   दुराचारी X सदाचारी

284.  दुष्ट X सज्जन

285.   दिन X रात

286.  देय   X  अदेय

287.   दीर्घकाय कृशकाय

288.  दिवा   X  रात्रि

289.  दूषित  X   स्वच्छ

290.  दुर्बल, निर्बल  X सबल

291.   दक्षिण   X  वाम, उत्तर

292.   दीर्घकाय X कृशकाय

293.   दृढ X विचलित

294.   दृश्य  X अदृश्य

295.   धूप  X  छाँव

296.   ध्वंस    X  निर्माण

297.   धनी   X  निर्धन

298.  धर्म  X अधर्म

299.   धरा  गगन

300.  धीर  X अधीर

301.   धृष्ट X विनीत

302.  नख X शिख

303.  नकल X असल

304.  नगद X उधार

305.   नर X नारी

306.  नरक X स्वर्ग

307.   नाम X अनाम

308.  नमक हराम X नमक हलाल

309.  नकली X असली

310.   नया   X  पुराना

311.     नास्तिक X आस्तिक

312.    नूतन    X  पुरातन

313.    न्यून     X  अधिक

314.    नश्वर   X  शाश्वत, अनश्वर

315.    निंदा    X   स्तुति

316.    निषेध X विधि

317.    निराशा X आशा

318.    निकट X दूर

319.    निर्गुण X सगुण

320.  निर्जीव X सजीव

321.    निद्रा X जागरण

322.   निश्छल X छली

323.   नागरिक ग्रामीण

324.   निर्मल   X  मलिन

325.   निरामिष  X  सामिष

326.   निराकार X साकार

327.   नीरस X सरस

328.   निर्लज्ज सलज्ज

329.   निर्दोष   X  सदोष

330.  निर्माण  X  विनाश, ध्वंस

331.    निडर X कायर

332.   नित्य X अनित्य

333.   नगर     X   ग्राम

334.   न्याय X अन्याय

335.   निर्दय     X    सदय

336.   नैसर्गिक  X  कृत्रिम, अनैसर्गिक

337.   निष्काम सकाम

338.   निंद्य    X   वंद्य

339.   निरर्थक X सार्थक

340.  निरक्षर   X  साक्षर

341.    न्यून X अधिक

342.   नैतिक अनैतिक

343.   पंडित   X   मूर्ख

344.   पक्ष      X   विपक्ष

345.   पराया X अपना

346.   परकीय X स्वकीय

347.   परार्थ X स्वार्थ

348.  पराजय X जय

349.   पतन X उत्थान

350.   पवित्र X अपवित्र

351.    परिश्रम X विश्राम

352.   पतिव्रता X कुलटा

353.   पालक X संहारक

354.   प्रमुख  X  सामान्य, गौण

355.   प्रकाश X अंधकार

356.   प्रलय   X  सृष्टि

357.    प्रयोग X अप्रयोग

358.   प्रश्न X उत्तर

359.   प्रत्यक्ष X परोक्ष

360.  प्रारंभिक अंतिम

361.    पाश्चात्य X पौवार्त्य, पौरस्त्य

362.   प्रशंसा   X  निंदा

363.   पाप     X   पुण्य

364.   परार्थ   X  स्वार्थ

365.   पुरुष X स्त्री

366.   पुरस्कार दंड

367.   पूर्ववर्ती  X  परवर्ती, उत्तरवर्ती

368.  परतंत्र स्वतंत्र

369.   परमार्थ X   स्वार्थ

370.   परुष    X   कोमल

371.    प्रधान  X   गौण

372.   प्रतिकूल X अनुकूल

373.   प्रशांसा X निन्दा

374.   प्रवृत्ति X   निवृत्ति

375.    प्राचीन X   नवीन, अर्वाचीन

376.   प्रत्यक्ष X   परोक्ष

377.    प्रख्यात X अख्यात

378.   प्राकृतिक कृत्रिम, विकृत, अप्राकृतिक

379.   प्रात X साय

380.  प्रकट X गुप्त

381.    प्रलय X सृष्टि

382.   पुरस्कार X  दण्ड

383.   पुष्ट   X   क्षीण, अपुष्ट

384.  परिश्रम  X   विश्राम

385.   पूर्व   X    उत्तर, अपर, पश्चिम

386.  पूर्णिमा X अमावस्या

387.   पूर्णता   X   अपूर्णता

388.  पूर्ण X अपूर्ण

389.  प्रयोग  X   अप्रयोग

390.  प्रेम X घृणा

391.    प्रमुख X सामान्य

392.   फल X निष्फल

393.   फायदा X नुकसान

394.   फूट X मेल

395.   फूलना X मुरझाना

396.   बद्ध X मुक्त

397.   बद X नेक

398.  बंधन  X   मुक्ति, मोक्ष

399.   बढ़िया X घटिया

400.  बाह्य    X   अभ्यंतर

401.   बाढ़   X   सूखा

402.  बाढ़ग्रस्त X सूखाग्रस्त

403.  बहिरंग अंतरंग

404.  बलवान  X   बलहीन

405.  बर्बर    X    सभ्य

406.  बैर X प्रीति

407.   बुरा X अच्छा

408.  बुराई X भलाई

409.  भय X निर्भय

410.   भला X बुरा

411.     भाव X अभाव

412.    भारी X हल्का

413.    भिखारी X दाता

414.    भूत   X   भविष्य

415.    भोगी X   योगी

416.    भोग्य X अभोग्य

417.    भौतिक X   आध्यात्मिक

418.   भद्र    X   अभद्र

419.    भूगोल X खगोल

420.  भेद X अभेद

421.    मधुर X कटु

422.   मरण X जीवन

423.   मनुज X दनुज

424.   मानवदानव

425.   मालिक X नौकर

426.   मान X अपमान

427.   मानक X अमानक

428.  माता X पिता

429.   मानवता X दानवता

430.  मिथ्या X सत्य

431.    मीठा X कड़वा

432.   मित्र X शत्रु

433.   मूक X   वाचाल, मुखर

434.   मृदुल X   कठोर

435.   मुख      X    पृष्ठ, प्रतिमुख

436.   महात्मा  X  दुरात्मा

437.   मिलन    X    विरह

438.  मृत  X     जीवित

439.   मुनाफा  X    नुकसान

440.  मेहनती X आलसी

441.    मोक्ष X बंधन

442.   मौखिक X लिखित

443.   मंगल X अमंगल

444.  मर्त्य X अमर

445.   योग  X    वियोग

446.  योगी    X   भोगी

447.   रक्षक   X   भक्षक

448.  राजतंत्र X   जनतंत्र

449.  रत  X   विरत

450.  रागी     X    विरागी

451.    रचना    X   ध्वंस

452.   रूपवान X   कुरूप

453.   रिक्त, अपूर्ण  X पूर्ण

454.   लघु      X   गुरु, दीर्घ, महत्

455.   लौकिक  X   अलौकिक

456.   लिप्त     X  निर्लिप्त, अलिप्त

457.   लुप्त      X    व्यक्त

458.   विवाद    X  निर्विवाद

459.   विशिष्ट साधारण

460.  विजय   X    पराजय

461.    विस्तृत X   संक्षिप्त

462.   विशेष    X   सामान्य

463.   वसंत     X    पतझङ

464.  बहिष्कार X   स्वीकार, अंगीकार

465.   वृद्धि      X   ह्रास

466.  विधवा X   सधवा

467.   विमुख  X   सम्मुख, उन्मुख

468.  वैतनिक अवैतनिक

469.  विशालकाय  X   क्षीणकाय, लघुकाय

470.   वीर     X    कायर

471.    वृहत्, महत्  X  लघु, क्षुद्र

472.   व्यस्त अकर्मण्य, अव्यस्त

473.   व्यावहारिक   X  अव्यावहारिक

474.   विपत्ति  X  संपत्ति

475.   वृष्टि   X   अनावृष्टि

476.   विपद्   X   संपद्

477.    वक्र     X  सरल, ऋजु

478.   विशिष्ट सामान्य

479.   वियोग, विरह  X मिलन

480.  सम विषम

481.   सजीव   X  निर्जीव, अजीव

482.  सफल  X  विफल, असफल, निष्फल

483.  सरल कुटिल, वक्र, कठिन

484.  सजल निर्जल

485.   स्वजाति  X विजाति

486.  सम्मुख विमुख

487.   सार्थक निरर्थक

488.  सकर्म –निष्कर्म

489.  सुकर्म कुकर्म, दुष्कर्म

490.  सुलभ दुर्लभ

491.    सुपथ कुपथ

492.   स्तुति निंदा

493.   स्मरण X   विस्मरण

494.  सशंक  X  निश्शंक

495.   सगुण निर्गुण

496.  सबल  X   दुर्बल, अबल

497.   सनाथ अनाथ

498.  सहयोगी  X  प्रतियोगी

499.  स्वतंत्रता  X  परतंत्रता

500.  संयोग वियोग

501.    सम्मान  X  अपमान

502.   सकाम   X  निष्काम

503.   साकार    X   निराकार

504.  सुगंध    X  दुर्गंध

505.   सुगम     X   दुर्गम

506.  सुशील   X  दु:शील

507.   स्थूल     X  सूक्ष्म

508.  संपद्     X  विपद्

509.  सुनाम दुर्नाम

510.   संतोष  X  असंतोष

511.    सुधा    X गरल, विष, हलाहल

512.    संकल्प X विकल्प

513.    संन्यासी  X  गृही, गृहस्थ

514.    स्वधर्म विधर्म, परधर्म

515.    समष्टि  X  व्यष्टि

516.    संघटन  X  विघटन

517.     साक्षर X निरक्षर

518.    सद्वृत्त  X  दुर्वृत्त

519.    समूल  X   निर्मूल

520.   सत्कर्म   X  दुष्कर्म

521.    सुमति  X  कुमति

522.   संकीर्ण  X  विस्तीर्ण

523.   सदाशय  X  दुराशय

524.   सुकृति  X  कुकृति, दुष्कृति

525.   समास X व्यास

526.   स्वल्पायु  X  चिरायु

527.    सुसंगति  X  कुसंगति

528.   सुपरिणाम  X  दुष्परिणाम

529.   सौभाग्य  X  दुर्भाग्य

530.   सखा     X  शत्रु

531.    सौम्य  X  उग्र, असौम्य

532.   स्वामी  X  सेवक

533.   सृष्टि  X  प्रलय, संहार

534.   संधि  X  विग्रह

535.   स्थिर  X  चंचल, अस्थिर

536.   सबाध   X  निर्बाध

537.    स्वार्थ  X  निः स्वार्थ, परमार्थ

538.   सत्कार  X  तिरस्कार

539.   सापेक्ष  X  निरपेक्ष

540.  सक्षम  X  अक्षम

541.    सादर  X  निरादर

542.   सलज्ज  X  निर्लज्ज

543.   सदय X निर्दय

544.   सुलभ  X  दुर्लभ

545.   स्वप्न X जागरण

546.   संकोच X असंकोच, प्रसार

547.   सभ्य असभ्य, बर्बर

548.   सुदूर X सन्निकट, अदूर

549.   सभय निर्भय, अभय

550.   सामान्य  X विशिष्ट

551.    स्तुत्य निंद्य

552.   सुकाल   X  अकाल, दुष्काल

553.   शकुन   X  अपशकुन

554.   शीत    X  उष्ण

555.   शुक्ल   X  कृष्ण

556.   श्वेत    X  श्याम

557.    शासक शासित

558.   शयन जागरण

559.   शृंखला विशृंखला

560.  श्रव्य दृश्य

561.    शोषक पोषक

562.   श्लील अश्लील

563.   शांति क्रांति, अशांति

564.   शुष्क सिक्त

565.   शत्रु मित्र

566.   श्रीगणेश  X  इतिश्री

567.   श्रद्धा घृणा, अश्रद्धा

568.   श्यामा  X   गौरी

569.   हास रूदन

570.   ह्रस्व  X  दीर्घ

571.    हर्ष  X  विषाद, शोक

572.   हिंसा  X  अहिंसा

573.   क्षर अक्षर

574.   क्षणिक शाश्वत

575.    क्षम्य  X  अक्षम्य

576.   क्षुद्र  X  विराट्, विशाल, महान

No comments:

Post a Comment

Please do not enter any spam link in the comment box.

"English Speaking Practice":

 1. क्या तुम तैयार हो? Are you ready?  2. तुम क्या कर रहे हो? What are you doing? 3. क्या तुमने खाना खा लिया? Did you eat your meal? 4. क्या...