Saturday, May 13, 2023

पर्यायवाची शब्द भाग 1

पर्यायवाची शब्द:- एक ही शब्द के एक से ज्यादा अर्थ निकले या जिन शब्दों के अर्थ में समानता होती है उसे पर्यायवाची शब्द कहते है।

paryayvaachi-shabd
paryayvaachi-shabd

 

       (भाग 2)

1. अंक - संख्या,छाप,गिनती,चिन्ह,निशान,क्रमांक।

2.अंकुर-कोंपल,कलिका,अँखुवा,गाभा,कल्ला।

3. अंकुश-नियंत्रण,प्रतिबन्ध,दबाव,रोक,रुकावट।  

4. अंग-काया,देह,अवयव,अंश,शरीर,कलेवर,हिस्सा,तन,भाग,टुकड़ा,खण्ड,घटक।

5. अंचल-किनारा,छोर,पल्लू,आँचल,क्षेत्र,प्रदेश,अंत।

6. अंधकार-तिमिर,तम,अँधियारा,तिमिस्त्रा,ध्वान्त।

7. अंधा-अंध,नेत्रहीन,प्रज्ञाचक्षु,सूरदास,चक्षुविहीन।  

8. अखण्ड-समूचा,समस्त,पूरा,पूर्ण,अविभक्त,सम्पूर्ण।

9. अगुआ-नायक,सरदार,प्रधान,अग्रणी,मुखिया।

10. अग्नि-पावक,आग,अरुण,अनल,दहन,जातवेद,हव्यवाहन,कृशानु,वायुसखा,वैश्वानर,रोहिताश्व,हुताशन।

11. अचानक-दैवयोगा,अनायास,एकाएक,अकस्मात ।

12. अटल-स्थिर,अडिग,दृढ़,पक्का,नग,अचल,शैल,गिरि,निश्चल ।

13. अठखेली-क्रीड़ा,हँसी-मजाक,कौतुक,खेल-कूद,उछल-कूद,चुलबुलापन ।

14. अतिथि-पहुना,आगन्तुका,मेहमान,रिश्तेदार,अभ्यागत,नातेदार।

15. अतीत-गत,पूर्वकाल,विगत,भूतकाल।

16.अदृश्य-गायब,तिरोहित,ओझल,लुप्त।

17. अधम-पतित,नीच,निकृष्ट।

18.अधर-लब,होंठ,रदपुट,ओष्ठ।

19. अधीन-पराधीन,मातहत,आश्रित,पराश्रित,निर्भर।

20. अध्ययन-पढ़ना,अनुशीलन,पारायण,पठनपाठन।

21.अध्यापक-शिक्षक,अनुदेशक,आचार्य,गुरु,अवबोधक,व्याख्याता।

22.अनन्त-बेशुमार,असंख्य,अगणित,अपरिमित।
अनभिज्ञ-अबोध,अनजान,ज्ञानी,नासमझ,मूर्ख,अकुशल,अल्पज्ञ,अपटु,अदक्ष।

23.अनाज-खाद्यान्न,अन्न,गल्ला,शस्य,धान्य।

24.अनाड़ी-अनजान,अल्पज्ञ,अनभिज्ञ,मूर्ख,अज्ञानी,नौसिखिया,अपटु,अदक्ष,अकुशल।

25. अनार-शुकप्रिय,सुनील,रामबीज,वल्कफल,दाडिम,मणिबीज,बीदाना।

26.अनिष्ट-अमंगल,बुरा,हानि,अपकार,नुकसान,अहित।

27.अनुकम्पा-मेहरबानी,दया,करम,कृपा।

28.अनुचित-अयुत,बेजा,अनुपयुक्त,नाजायज,गैरवाजिब।

29.अनुपम-विचित्र,सुन्दर,विलक्षण,अतुल,अनूठा,अपूर्व,अद्भुत,अद्वितीय,अप्रतिम,अनोखा।

30.अनुरूप-अनुसार,अनुकूल,मुआफिक,संगत।

31.अनुरोध-निवेदन,प्रार्थना,अभ्यर्थना,विनती,याचना।

32.अनुवाद-उल्था,भाषांतर,तर्जुमा। 

33.अनुसरण-अनुकृत,नकल,अनुगमन।

34.अन्त:पुर-जनानखाना,रनिवास,भोगपुर।

35.अन्वेषण-शोध,खोज,अनुसन्धान,गवेषण,जाँच।

36.अपकीर्ति-निंदा,अपयश,अकीर्ति,बदनामी।

37. अपमान-अवमाना,अनादर,अवज्ञा,तिरस्कार,उपेक्षा,बेइज्जती,निरादर।

38.अपराधी-कसूरवार,मुजरिम,सदोष,दोषी।  

39.अप्सरा-देवकन्या,देवबाला,परी,अरुणप्रिया,देवांगना,सुखवनिता।

40.अभय-निश्चिन्त,साहसी,निडर,निर्भय,निर्भीक।

41.अभिजात-श्रेष्ठ,सुजात,कुलीन,पूज्य,खानदानी,उच्च।  

42.अभिज्ञ-ज्ञाता,जानकार,विज्ञ,परिचित।

43.अभिप्राय-आशय,विचार,प्रयोजन,उद्देश्य,तात्पर्य,मंशा,मतलब,मंतव्य,अर्थ।

44.अभिमान-दंभ,गौरव,मिथ्याभिमान,गर्व,मान,नाज,अहमिका,घमंड,अहंकार,दर्प,अहं,स्वाभिमान,अस्मिता।

45. अभियोग-दोषारोपण,कसूर,आरोप,अपराध,आक्षेप,गलती।
अकाल-दुष्काल,भुखमरी,दुर्भिकक्षा,कुकाल।

46.अभिलाषा-मनोकामना,कामना,लालसा,मनोरथ,चाह,इच्छा,ईप्सा,इच्छा,आकांक्षा,ईहा।

47.अभ्यास-मश्क,रियाज़,दोहराना,पुनरावृत्ति।  

48.अमर-अक्षय,मृत्युंजय,अक्षर,अविनाशी,अनश्वर।  

49.अमीर-पैसेवाला,धनी,धनवान,धनाढ्य,संपन्न।

50.अमूल्य-मूल्यवान,अनमोल,बेशकीमती,बहुमूल्य।

51.अमृत-शुभा,अमिय,जीवनोदक,पीयूष,सुरभोग,अमी,सोम,मधु ।

52.अयोग्य-नाकाबिल,अनर्ह,नालायक,योग्यताहीन ।

53.अरण्य-वन,जंगल,कानन,विपिन।

54.अर्जुन-धनंजय,भारत,पार्थ,गुडाकेश।

55.अवज्ञा-तौहीन,अनादर,अवहेलना,तिरस्कार,अपमान,अवमानना।

56.अवनति-ह्रास,गिरावट,घटाव,अपकर्ष,गिराव।

57.अवरोध-अरुंगा,रुकावट,व्यवधान,विघ्न।

58.अशुद्ध-गंदा,अपवित्र,दूषित,नापाका,अशुचि।

59.अश्लील-असभ्य,निर्लज्ज,अभद्र,असभ्य,अधिभ्रष्ट।   

60.अश्व-तुरंग,बाजि,घोड़ा,अर्दा,रविसुत,बछेड़ा,घोटक,सैन्धव।

61.असभ्य-अविनीत,अशिष्ट,अभद्र,गँवार,उजड्ड।

62.असुर-तमीचर,रजनीचर,यातुधान,निशाचर,दनुज,दानव,राक्षस,दैत्य।

63.आँख-दृष्टि,चक्षु,अक्षि,नेत्र,प्रेक्षण,नैन,लोचन,विलोचन,ईक्षण।

64.आँगन-बाखर,प्रांगण,सहन,अँगना,अजिर,बगड़।

65.आँसू-नयनजल,अश्रु,नायननीर,नेत्रवारि,नेत्रनीर

66.आकाश-अम्बर,गगन,नभ,आसमान,अन्तरिक्ष,व्योम।  

67.आकुल-बेकल,बेचैन,व्यग्र,क्षुब्ध।

68.आकृति-आकार।

69.आख्यान-कथा,किस्सा,कहानी,इतिवृता,वृत्तांत।

70.आचरण-बर्ताव,शिष्टाचार,चाल-चलन,चरित्र,आदत,सदाचार।  

71. आज्ञा-हुक्म,आदेश,अनुमति,निदेश,मंजूरी,सहमति।

72.आडम्बर-प्रपंच,पाखण्ड,दिखावा,ढोंग।

73.आदर्श-मानक,प्रतिरूप,नमूना,प्रतिमान।

74.आदि-आरम्भिक,प्रथम,पहला,आदिमा।

75.आधुनिक-नवीन,नूतन,अर्वाचीन,अधुनातन,वर्तमानकालीन,नव्य।

76.आनन्द-उल्लास,प्रमोद,आमोद,सुख,आहलाद,विनोद,प्रसन्नता।

77.आपत्ति-आपदा,मुसीबत,विपत्ति,विपदा।  

78.आम-आम्र,अंब,रसाल,फलराज,मधुरासव।

79.आयुष्मान-चिरंजीव,चिरायु,दीर्घजीवी,दीर्घायु,शतायु।

80.आरम्भ-प्रारम्भ,शुरुआत,श्रीगणेश,सूत्रपात।

81.आलसी-निकम्मा,निठल्ला,काहिला,सस्त,ठलुआ।

82.आलोचना-टिप्पणी,समालोचना,टीका,समीक्षा।

83.आवश्यक-जरूरी,अनिवार्य,बाध्यकारी,अपरिहार्य।

84.आवेग-फुरती,जोश,चपलता,त्वरा,तीव्र।

85.आशा-आस,उम्मीद।

86.आशीर्वाद-दुआ,शुभकामना,आशीष,शुभाशीष,मंगलकामना,आशीर्वचन।  

87. आश्चर्य-हैरानी,अचरज,ताज्जुब,अचम्भा,विस्मय।   

88.आश्रय-आधार,सहारा,प्रश्रय,अवलम्ब,भरोसा।

89.आस्था-कदर,श्रद्धा,विश्वास,आदर,मान,महत्त्व।  

90.आहार-भक्ष्य,खाना,भोजन,भोज्य,खुराक।

91.इंद्राणी-शतावरी,महेन्द्री,इंद्रा,पुलोमजा,पौलोमी।

92.इच्छा-मनोरथ,कामना,अभिलाषा,लालसा,चाह,मनोकामना,ईहा,आकांक्षा।

93.इच्छुक-आतुर,अभिलाषी,उत्कंठित,लालायित।

94.इनकार-मनाही,अस्वीकृति,निषेध।

95.इन्दिरा-कमला,रमा,श्री,लक्ष्मी।

96.इन्द्र-देवराज,सुरेन्द्र,महेन्द्र,पुरहूत,पुरंदर।

97.इन्द्रधनुष-सप्तवर्णधनु,इन्द्रधनु,शक्रचाप,सुरचाप।     

98.इशारा-निर्देश,संकेत,इंगित।

99. ईख – रसद,रसाल,गन्ना,ऊख,पेंड़ी,रसडंड।

100. ईमानदार- सत्यपरायण,सच्चा,सत्यनिष्ठ,निष्कपट।

101.  ईर्ष्या-मत्सर,स्पर्धा,डाह,द्वेष,कुढ़न,जलन।

102. ईश्वर- परमात्मा,जगदीश,परमेश्वर,अगोचर,ईश,ओम,अज,ब्रह्म,अनादि,अलख।

103. उग्र-तेज़,प्रचण्ड,प्रबल।

104. उचित-वाजिब,ठीक,सम्यक्,उपयुक्त,सही।

105. उजाड़-निर्जन,बियावान,सुनसान,वीरान।  

106. उजाला-ज्योति,प्रकाश,प्रभा,आलोक।

107. उत्कर्ष-अभ्युदय,उन्नति,उन्मेषउत्थान।

108. उत्कृष्ट-प्रवर,उत्तम,प्रकृष्ट,श्रेष्ठ।

109. उत्पात-उधम,दंगा,गड़बड़,उपद्रव,हुड़दंग,फ़साद।

110.  उत्सव-जलसा,समारोह,मंगलकार्य,आयोजन,त्योहार,पर्व।

111.   उत्साह-उत्तेजना,जोश,हौसला,उमंग।

112.  उत्सुक-आतुर,रुझान,उत्कर्ण,उत्कण्ठित,रुचि,व्यग्र।

113.  उदार-उदात्त,दरियादिल,सह्रदय,महाशय,महामना।

114.  उदाहरण-उद्धरण,मिसाल,नमूना,निदर्शन,दृष्टांत।

115.  उद्देश्य-हेतु,प्रयोजन,मकसद,ध्येय,निमित्त,लक्ष्य।

116.  उद्यत-तैयार,तत्पर,प्रस्तुत।

117.   उद्यम-मेहनत,परिश्रम,श्रम,पुरुषार्थ।

118.  उन्नति-आरोह,प्रगति,बढ़ोतरी,चढ़ाव,तरक्की,उत्क्रमण,विकास,उठान,उत्थान।

119.  उन्मूलन-उत्सादन,निरसन,अन्त।

120. उपकार-परोपकार,कल्याण,अच्छाई,उद्धार,भलाई,हित,नेकी।

121.  उपमा-समानता,तुलना,सादृश्य,मिलान।

122. उपयुक्त-उचित,वांछनीय,ठीक,मुनासिब,वाजिब।

123. उपवास-लंघन,अनशन,निराहार,फाँका,व्रत।

124. उपस्थित-प्रस्तुत,हाजिर,विद्यमान।

125.  उपहार-भेंट,तोहफ़ा,सौगात।

126. उपाय-युक्ति,तरीका,जुगत,ढंग,यत्न,तरकीब।

127.  उपालम्भ-गिला,उलाहना,शिकायत,शिकवा।  

128. उपासना-सेवा,पूजा,अर्चना,आराधना।

129. उपेक्षा-उल्लंघन,उदासीनता,विराग,विरक्ति,उदासीन,अनासक्ति।

130. उल्टा-विरुद्ध,प्रतिकूल,विपरीत,विलोम।

131.  उल्लू-कौशिक,लक्ष्मीवाहन,उलूक।   

132. ऊँघ-अलसाई,झपकी,तंद्रा,अर्द्धनिद्रा,ऊँचाई।

133. ऊँचा-उत्तुंग,उच्च,उन्नत,शीर्षस्थ।

134. ऊँट-उष्ट्र,लम्बोष्ठ,क्रमेलक,महाग्रीव।  

135.  ऊर्जा-शक्ति,स्फूर्ति,ओज।

136. ऊष्मा-गर्मी,उष्णता,ताप,तपन।  

137.  ऊसर-रेह,अनुर्वर,रेत,सस्यहीन,बंजर,अनुपजाऊ।

138. ऋषि-संन्यासी,मुनि,सन्त,मनीषी,साधु,महात्मा। 

139. एकता-एका,अभिन्नता,सहमति,ऐक्य,एकत्व,एकसूत्रता,मेल-जोल,एकरूपता,समानता।

140. एकांत-विजन,सूना,सुनसान,निर्जन,शून्य।

141.  एकाएक-एकदम,अकस्मात,सहसा,अचानक।

142. एहसान-अनुग्रह,कृतज्ञता,आभार।

143. ऐच्छिक-अख्तियारी,वैकल्पिक,स्वेच्छाकृत।

144. ऐब-त्रुटि,खोट,कमी,दोष,खामी,बुराई,कलंक,अवगुण।

145. ऐश-सुख-चैन,ऐयाशी,विलास।

146. ऐश्वर्य-सम्पदा,सम्पन्नता,वैभव,समृद्धि,प्रभुता।

147.  ओंठ-होंठ,लब,अधर,रदनच्छद,दन्तच्छद,ओष्ठ, 

148. ओज-ताकत,दम,शक्ति,ज़ोर,बल,पराक्रम।

149. ओझल-गायब,अदृश्य,अंतर्ध्यान,लुप्त,तिरोहित।

150. ओस-तुहिनकण,तुषार,हिमबिन्दु,हिमसीकर,हिमकण।

151.  और-तथा,अन्य,एवं,दूसरा,ज्यादा,इतर,अधिक,भिन्न।

152.  औषधि-दवा,भेषज,औषध,दवाई।

153.  कंगाल-अकिंचन,निर्धन,दरिद्र,गरीब।

154. कंटक-काँटा,खार,शूल।

155.  कंदरा-दरी,गुहा,खोह,गुफा।

156. कटाक्षे-ताना,आक्षेप,छींटाकशी,व्यंग्य।

157.  कटु-कठोर,सत्ता,कड़वा,कड़ा,तीखा,कर्कश,परुष,तेज़,रुक्ष,तीक्ष्ण,रूखा,चरपरा।

158. कठिन-दुर्बोध,दुरूह,जटिल। 

159. कथन-मत,विचार,बयान,वक्तव्य। 

160. कन्या-बाला,कुमारिका,किशोरी,बालिका।

161.  कपड़ा-दुकूल,चीर,अम्बर,पोशाकचैल,वस्त्र,पट,वसन।

162. कबूतर-कपोत,पारावत,हारीत,रक्तलोचन।

163. कमजोर-क्षीण,दुर्बल,अशक्त,निर्बल।

164. कमल-सरोज,कंज,सरोरूह,सरसिज,जलज,पुण्डरीक,पंकज,तामरस,नीरज,पद्म,वारिज,नलिन,अम्बुज,राजीव,अम्बोज,अरविन्द,अम्भोरुह,अब्ज,कुवलय,सतदल।

165. करुणा-आत्मीयभाव,दया,रहम,तरस।  

166. कर्ण-अंगराज,आदित्यनन्दन,सूर्यसुत,रविसुत,अर्कनन्दन,सूतपुत्र ,राधेय।

167.  कर्म-क्रिया,काज,कार्य,काम,कृत्य।  

168. कलंक-धब्बा,कलुषता,दोष,लांछन,दाग।

169. कली- जालक,गुंचा,ताम्रपल्लव,कोंपल,कलिका,नवपल्लव,अँखुवा,,कुडमल,कोरक,मुकुल।

170. कल्पवृक्ष-कल्पतरु,कल्पद्रुम,कल्पविटप,कल्पशाल,कल्पपादप।

171.   कल्याण-उपकार,शुभ,मंगल,भलाई,हित,योगक्षेम।

172.  कसक-दु:ख,पीड़ा,टीस,दर्द।

173.  काक-कौआ,काग,पिशुन,काण,करठ,वायस।

174.  कामदेव-मनोज,स्मर,कन्दर्प,पुष्पचाप,अतनु,आत्मभू,मकरकेतु,काम,अनंग।

175.  कायरता-साहसहीनता,भीरुता,पामरता,अपौरुष।

176.  कार्तिकेय-कुमार,षड्वदन,पार्वतीनन्दन,शिवसुत,शरभव,मयूरवाहन,स्कन्ध,गुह,षडानन।

177.  किंचित-जरा,कतिपय,अल्प,कुछ एक,कई एक,कुछ।

178.  किताब-ग्रंथ,पोथी,पुस्तक।

179.  किनारा-तट,पर्यन्त,मुहाना,सिरा,तीर,छोर,पुलिन,अंचल,कूल।  

180. किरण-रश्मि,पुंज,केतु,अर्चि,अंशु,प्रभा,कर,मखूख,मरीचि।

181.  किला-दुर्ग,शिविर,गढ़,कोट।

182. कीमत-लागत,दाम,मूल्य।

183. कुटिल-चालबाज,छली,धोखेबाज,कपटी।

184. कुत्ता-शुनक,श्वान,कुक्कर,कूकुर।

185. कुबेर-धनद,राजराज,धनेश,किन्नरेश,यक्षराज,धनाधिप।

186. कुमुदनी-चंद्रप्रिया,कुमुद,नलिनी,इंदुकमल,कैरव।

187.  कुरूप-असुंदर,भद्दा,बदसूरत,बेडौल।

188. कूल-तीर,तट,किनारा।

189. कृतज्ञ-एहसानमंद,आभारी,कृतार्थ,उपकृत,ऋणी,अनुगृहीत।

190. कृत्रिम-बनावटी,झूठा,अवास्तविक,दिखावटी,नकली।

191.  कृषक-खेतिहर,किसान,जोतकार,हलधर,काश्तकार।

192. कृष्ण-नन्दनन्दन,बिहारी,द्वारकाधीश,मधुसूदन,नन्दकिशोर,जनार्दन,नन्दकुमार,माधव,केशव,मुरारि,गोपाल,कन्हैया।

193. केला-काष्ठीला,रम्भा,अशुमत्फला,कदली,भानुफल,वारण।  

194. कोमल-मृदुल,मुलायम,सौम्य,सुकुमार,नरम,नाजुक।

195. कोयल-कोकिल,मदनशलाका,पिक,श्यामा।  

196. कौशल-कुशलता, फ़न,कला,योग्यता,हुनर।

197.  क्रोध-ताव,गुस्सा,आक्रोश,अमर्ष,कोप,रोष।

198. क्लिष्ट-दु:साध्य,दुरूह,कठिन,संकुल।

199. खंजन-कलकण्ठ,सारंग,नीलकण्ठ।

200.खंड-टुकड़ा,अंश,हिस्सा,भाग। 

     (भाग 2)

इस तरह  हिन्दी एंव अंग्रेजी में Pdf File डाउनलोड करने के लिए यहाँ क्लिक करें।

No comments:

Post a Comment

Please do not enter any spam link in the comment box.

"English Speaking Practice":

 1. क्या तुम तैयार हो? Are you ready?  2. तुम क्या कर रहे हो? What are you doing? 3. क्या तुमने खाना खा लिया? Did you eat your meal? 4. क्या...